Dorplein Uniek

Een onzichtbare proef die komende zomer(s) zichtbaar zal worden.
Het mysterie van de wisselwerking van de processen in de bodem is voor de mens nog onbekend terrein.
De werkgroep Openbare Ruimten, Recreatie en Natuur (O.R.R.& N) van Buurtplatform Dorplein Uniek heeft in de Heemtuin bij de Insectenmuur van Dorplein een proefveld uitgezet. Op dat proefveld is Bentoniet en Lavameel gestrooid.

Waarom de proef?
Om te kunnen groeien hebben planten water, voedsel en licht nodig.
Voedsel dat in compost is opgeslagen kan niet direct door de plant opgenomen worden. Daarvoor zijn micro-macro organismen nodig (bacteriën, schimmels, wormen enz.). Zij breken het compost af in humus, voeding die wel door de plant opgenomen kan worden.
De bloemenweide van de heemtuin bij de insectenmuur in Budel-Dorplein ligt op schrale zandgrond.
Die grond zorgt ervoor dat er niet voldaan wordt aan de voorwaarden voor een goede groei; Mineralen en sporenelementen.

Lavameel
Door lavameel aan te brengen worden uitgespoelde mineralen en sporen elementen aangevuld.
Lavameel wordt gemaakt van vulkanisch gesteente. Het is rijk aan mineralen en sporenelementen (nutriënten). Dat is ook de reden dat gronden rondom een vulkaan zeer vruchtbaar zijn.

Bentoniet en Klei-humus complex
Bentoniet is een kleiachtig mineraal. Het verhoogt de zogenaamde klei-humus complex.
Klei(lutum)-deeltjes en humusdeeltjes hebben een negatieve lading, waardoor zij de positief geladen voedseldeeltjes (nutriënten) en water aantrekken en vasthouden.
Eenvoudig gezegd komt het hier op neer; Bentoniet zorgt ervoor dat de voedingsstoffen vastgehouden worden en niet uitspoelen, de planten worden voorzien van voedsel en water. De zon zorgt voor het benodigde licht.
De gemeente Cranendonck is zeer geïnteresseerd in de proef omdat er niet gewerkt wordt met kunstmest. Het zijn allemaal natuurlijke stoffen. Het is volledig biologisch.
De heemtuin en insectenmuur zijn onderdeel van het educatief (Dor)plein. Het plein ligt aan de Hoofdstraat in Budel-Dorplein pal naast (voor) de Sint Andreasschool. Het bestaat uit een educatieve insectenmuur, grondwaterpeilmeter en een heemtuin.

Het project is uitgevoerd door vrijwilligers van de werkgroep O.R.R.& N, van Buurtplatform Dorplein Uniek. Het is vrij toegankelijk.

Tekst gaat verder onder foto!

Louis Slangen; zaait Bentoniet/ Lavameel
Het mondkapje dat vrijwilliger Louis draagt is niet in verband met corona of omdat de meststof giftig is maar omdat het Bentoniet / Lavameel mengsel heel fijn stof is. De korrels hebben namelijk een grootte van tussen de 0,022 en 0,1mm.

Achtergrondinformatie

Het Klei-Humus complex zorgt ervoor dat;

• De nutriënten niet uitspoelen en de water huishouding beter geregeld wordt.
• Het micro en macro leven in de grond kan functioneren.

Iedereen heeft het over CO2 en Stikstof dat het slecht is voor de natuur en dus voor de Mens.

CO2
CO2, is een gas dat van nature in de lucht aanwezig is, maar waarvan de hoeveelheid de afgelopen 150 jaar flink is toegenomen. CO2 zorgt voor een schil om de aarde waardoor het warmer wordt.
In dit artikel gaan we hier niet verder op in, omdat het niet direct van invloed heeft op de bodem.

Stikstof (N2)
Stikstof, is een kleur- en reukloos gas dat overal om ons heen is. Ongeveer 78% van alle lucht bestaat uit stikstof. Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mens en milieu. Maar er zijn chemische verbindingen van stikstof die wel schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu. Dit zijn stikstofdioxide (NOx) en ammoniak (NH3).
De Stikstofoxiden die in de bodem neerslaan, leiden tot een verzuring proces, dit is een chemische reactie. Samengevat komt het erop neer dat schimmels en bacteriën rondom de wortels van de plant afsterven. Die schimmels en bacteriën heeft de plant nodig om voedingsstoffen uit de bodem te kunnen opnemen. Het gebruik van pesticiden en kunstmest zorgt ervoor dat het bodemleven, die de planten van de noodzakelijke natuurlijke nutriënten en water voorzien vernietigd worden.

Wat leeft er in een gezonde bodem?
Eén Theelepeltje goede tuingrond bevat, zo hebben micro-genetici gemeten, een miljard onzichtbare bacteriën, meters schimmeldraden, protozoa, nematoden, kevers, wormen, enzovoorts.
In een gezonde bodem onderscheiden we grofweg 3 levensvormen;

• Microben – bacteriën en schimmels
• Mesofauna – nematoden, mijten en springstaarten
• Macrofauna – kevers, duizendpoten, miljoenpoten en wormen

Het meeste leven zit in de bovenste 10 cm.

Microben
Bacteriën en schimmels
De Plant scheidt via z’n wortels suikers uit waar de bacteriën en schimmels van kunnen groeien. De plant doet dat niet uit altruïsme want hij ontvangt van zijn gasten voeding en water.
Wordt de plant aangevallen door een ziekteverwekkende bacterie of schimmel, veranderd de samenstelling van zijn suikers. De plant roept om hulp. Daar reageren die micro-organisme op. Zo worden razend snel precies die bacteriën en schimmels gerekruteerd die het beste instaat zijn om het afweersysteem van de plant te stimuleren.
Planten gaan een relatie aan met de bacteriën en schimmels en andersom.
Een selectieve relatie zelfs. Als in de bodem te weinig fosfaat zit gaat de plant moleculen uitscheiden die er voor zorgen dat schimmels naar de wortels toekomen die de plant helpen meer fosfaat uit de bodem te halen. Bij droogte komen er micro-organisme die helpen om uit diepere lagen vocht te halen. Voorbeeld, op oude muren en op hoge rotsen groeien soms planten zelfs bomen die in de zomer bij langdurige droogte niet verdrogen omdat er schimmels zijn die water van heel ver weg naar de wortels transporteren.

Mesofauna
Nematoden,
hiervan zijn er heel veel soorten, we kennen er tot nu toe 20.000. Allemaal hebben ze verschillende functies in het systeem.

Wij kennen allemaal de nematode Steinernema carpocapsae , de aaltjes die de engerlingen en emelten aanvallen. In een gezonde bodem zijn er van nature zoveel aanwezig dat er een evenwicht is tussen deze aaltjes en de engerlingen en emelten.

Nematoden soorten die bacteriën en schimmels eten zorgen ervoor dat geïmmobiliseerde voedingstoffen die er in opgeslagen zijn vrijkomen voor de planten. Roofnematoden eten andere nematoden waardoor overbegrazing van bacteriën en schimmels wordt voorkomen. Er zijn ook parasitaire nematoden die aan plantenwortels eten.

Mijten,
Mijten leven aan de oppervalakte, vooral in de strooisel laag en in levende planten zoals mossen en korstmossen. De meeste eten schimmels, algen en halfverteerd organisch materiaal. De tweede soort die in de bodemleven zijn rovers die andere mijten en springstaarten eten.

Springstaarten
Springstaarten zijn tussen 0,2 en 2 mm en daardoor kunnen we ze met het blote oog zien. Hun favoriete voedsel bestaat uit bacteriën, schimmels en ontbindend organisch materiaal.

Mieren
In Nederland leven ongeveer 70 soorten mieren, in de wereld ongeveer 16.000.

Bij het bouwen van hun nesten vermengen ze de boven- met de ondergrond waardoor per jaar ongeveer 6 ton per hectare vermengd worden. De tunnels makende grond luchtig en door het knagen aan organisch materiaal helpen ze actief mee aan het ontbinden van organisch materiaal aan de oppervlakte.

Macrofauna
Wormen
Wormen zijn de meest bekende van het bodem voedsel web. Als we een worm zien dan noemen we die Regenworm alsof er maar 1 soort is. In Nederland leven ongeveer enkele tientallen soorten wereldwijd ongeveer 7000.
Het klinkt ongelofelijk maar, in een zeer goede en gezonde bodem kunnen wel 5 tot 7.5 miljoen wormen per hectare leven – 500 tot 750 per m2. Deze harde werkers zijn instaat om 45 ton aarde per jaar te verplaatsen en daardoor de grond luchtig te houden.

Wormen zijn ongelofelijke versnipperraars en eten voornamelijk organisch materiaal waarin bacteriën en schimmels zitten. Wormenpoep is heel voedselrijk voor de planten. Regenwormen kunnen wel tot 22 tot 34 ton wormenaarde per ha achterlaten.

Wormen kunnen we in 3 functiegroepen verdelen

De strooisel laag bewoners. De rode regenworm komt niet dieper dan 20 cm en komt ook voor in de composthoop.

De bodembewoners, bewegen zich horizontaal en komen niet dieper dan ongeveer 15 cm. Ze verspreiden organisch materiaal.

De pendelaars, zoals de regenworm, bewegen zich verticaal tot wel 3 meter diep. Ze versnipperen bladeren of rollen ze op en trekken ze in hun gang. Ze hebben wel bladeren nodig ( laat ze liggen!). Door hun verticale gangen zorgen ze voor een optimale waterhuishouding.

Wormen vergroten niet alleen de porositeit van de bodem maar door het organisch materiaal af te bereken en te vermengen met de grond vergroten ze niet alleen de vruchtbaarheid maar ook de wateropslagcapaciteit van de bodem.

Kevers, duizendpoten en miljoenpoten zijn ook een onmisbare keten in het bodem voedsel web.

De mestkever die uitwerpselen als bolletjes in de grond stopt.

Een plant kan zich niet verplaatsen, zoals dieren en mensen, als de omstandigheden veranderen. In de miljoenen jaren van evolutie heeft de plant samen met het microleven een symbiose opgebouwd om elkaar te helpen in goede en slechte tijden ( zoals in een goed huwelijk ).

Wil je meer weten over de fascinerende wereld onder onze voeten?

• Het bodem voedselweb Jeff Lowenfels & Wayene Lewis
• De geheimen van een gezonde bodem Erhard Hennig
• Bodem gezondheid Frits Gouwe (huisarts)
• Zoektocht naar kringlooplandbouw Justus von Liebig ( Justus was de uitvinder van kunstmest en toen hij besefte wat de nadelen waren, de grootste tegenstander van kunstmest)

Bomen kunnen zonder mensen, Mensen kunnen niet zonder Bomen
Frans Soers

Bijlage;

Humus

Definitie:
Humus is organisch materiaal waarvan de gemakkelijk verteerbare delen reeds zijn afgebroken. Een humeuze bovenlaag ontstaat wanneer organische stof (afgestorven planten- en dierresten, uitwerpselen) wordt afgebroken door het bodemleven. Humus is dus organische stof waarvan de gemakkelijk verteerbare delen al zijn afgebroken door bacteriën en schimmels. In een gezonde bodem is hierdoor de bovenste laag donkerder van kleur dan de onderliggende lagen. Hoe zwarter de kleur, hoe hoger vaak het humusgehalte. Dikwijls wordt het woord humus gebruikt als synoniem voor compost maar dit is onjuist.
Compost is immers het resultaat van een door mensen gecontroleerd ontbindingsproces.

Beschrijving
Er kunnen drie humustypes onderscheiden worden.

Mull is een goed verteerde, sterk gemineraliseerde humuslaag die meestal geleidelijk overgaat in de onderliggende bodemlaag.

Mor daarentegen is een weinig verteerd organisch dek dat weinig of niet vermengd is met de onderliggende grond. Er komen ook bijna geen micro-organismen in deze humus voor zodat verdere afbraak moeilijk verloopt.

Een laatste humusvorm is Moder: een tussenvorm tussen Mull en Mor humus. Humus heeft een groot aantal positieve effecten op de bodem en de plantengroei. Het bevat niet alleen ‘bouwstenen’ (onder meer Stikstof, fosfor en kalium) voor de vegetatie maar kan deze, door zijn elektrische lading, ook tijdelijk opslaan. Hierdoor voorkomt humus dat de voedingselementen uitspoelen naar diepere bodemlagen waardoor de plant ze niet meer kan opnemen. Verder verbetert humus de bodemstructuur in klei- en zandgronden en houdt het de bodem luchtig en vochtig.

Welke meststoffen dienen waarvoor?
Indien de bodem te weinig van een bepaalde stof heeft.
N(Stikstof) werkt gunstig op:

Stikstof is verantwoordelijk voor de groei van blad en stengels.
Het bevordert de productie van voedsel uit zonlicht (fotosynthese) en de opbouw van eiwitten.

Bloedmeel is een snelwerkende meststof die er voor zorgt dat de stikstofwaardes van de bodem weer omhoog gaan. Het materiaal bevat van nature een hoog gehalte stikstof en is volledig biologisch. Maar niet alleen de sier en moestuin kan je dit toepassen. Ook in het gazon is het een erg handige en belangrijke stof om klavertjes in het gazon tegen te gaan. I.v.m. BSE mag het niet meer toegepast worden op grasland waar koeien op grazen.

P(Fosfor) heeft de functie van:
Ontwikkeling van het wortelgestel.
Ontwikkeling van knoppen.
Geeft een steviger plant.
Fosfor bevordert de wortelgroei, de rijping van zaden (kieming) en vruchten en de knolvorming bij knolgewassen.

Fosfor wordt minder snel uitgespoeld dan stikstof.
Fosfaat is vaak in de bodem aanwezig in moeilijk voor de plant op te nemen vormen. Zo hebben een teveel aan ijzer en aluminium in de bodem een negatieve invloed voor het opnemen van fosfor.
Een tekort aan fosfor herken je aan de vertraagde groei en aan een dofpaarse tot donkerblauwgroene bladkleur.
Fosfortekorten komen vaker voor op zure gronden.
Compost, stalmest, beendermeel zijn natuurlijke bronnen van fosfor.

K(Kalium) heeft invloed op:
Helpt bij het afharden van de plant.
Kwaliteit en stevigheid van de planten.
Wordt ook wel kali of potas genoemd.
Kalium bevordert de productie van bloemen en vruchten en bevordert in het algemeen het weerstandvermogen van planten.
Daarenboven is het ook noodzakelijk voor de fotosynthese, de koolzuurproductie en is het ook belangrijk voor de waterhuishouding van planten, voor het transport van koolhydraten en het vermindert de verdamping.
Vooral in droge perioden kunnen planten een grotere behoefte hebben aan kali..
Een tekort aan kalium veroorzaakt bruine randen langs de bladeren (bij coniferen bijvoorbeeld kunnen de naaldeinden aan de oudere takken geelgroen tot vuilgroen worden).
Soms ontstaan er ook vlekken en gaan de bladeren omkrullen of vallen af.
De vruchten hebben een vale kleur.
Bij een te hoog gehalte kalium in de bodem ontstaat een gedrongen groei, uitval en ook magnesiumgebrek.
Compost, stalmest, houtas, vinasse-extract (vinassekali) zijn natuurlijke bronnen van kalium.

(Vinassekali is een bijproduct van de alcoholproductie. Bij suikerbieten wordt door een gistingsproces alcohol geproduceerd, waarbij vinassekali als bijproduct vrijkomt.)

Test je bodem
Een ideale tuinbodem heeft een samenstelling van; 30 to 50 % zand, 30 tot 50 % silt*1 en 20 tot 30 % klei met 5 tot 10 % organische stof. Afhankelijk van de grondsoort – klei, zand, löss, zavelgrond – varieert de samenstelling.

Hoe meet je de samenstelling?

Je heb een glazen pot nodig van ongeveer een liter. Daarin doe 2 kopjes water en 1theelepel afwasmiddel. Je neem uit de bovenste 30 cm van je tuinbodem, op diverse plaatsen, zoveel grond dat de fles voor ongeveer de helft gevuld is. Sluit de deksel en schud het mengsel zo dat alles opgelost is.

Laat dit 24 uur bezinken en meet de dikte van alle fracties. Om de percentages van ieder fractie te bepalen deel je de dikte van iedere fractie door de dikte van alle lagen en dit vermenigvuldigen met 100 ( f/t * 100).

*1Silt = Leem
Leem is een sediment dat qua grootte tussen lutum en zand wordt ingedeeld.
Lutum is de benaming voor gronddeeltjes die kleiner zijn dan 2μm ( 0,002 mm)

Een mooi gazon!?
Kunstmest gazonbemesting werkt snel en goed. De Nitraatconcentraties zijn zo hoog, dat ze onmiddellijk effectief zijn. Kunstmest bestaat uit chemicaliën die de plant rechtstreeks voeden en daardoor het bodemleven ongebruikt laten. Echter het kunstmest doodt veel bijna al het bodemleven. Kunstmest bestaat uit zouten als die in contact komen met de microben dan veroorzaken ze een osmotische shock ( wij kunnen ook geen zeewater drinken).

Je mag er vanuit gaan dat 10 gram /m2 kunstmest een gezond bodemleven wegvaagt.
Is het bodemleven weg dan moet je steeds meer kunstmest gebruiken om je gazon “mooi” te houden.
Komt nog bij dat door de bufferende werking van de microben ontbreekt en door de constante aanvoer van de nitraatzouten de pH van de bodem blijft dalen.
Strooi geen kunstmest en laat je maaisel liggen voor het bodemleven! En de bladeren tussen je vaste planten en struiken

Bij een gezond bodemleven hoef je niet te verticuteren en te bemesten. In de winter wat goede compost over je gazon strooien is voldoende.

Frans Soers
2023

Artikel door: Frans Soers / Jack Roosen
Foto: ©Frans Soers