Dorplein Uniek

De komst in 1892 van de zinkfabriek naar Budel was goed voor de werkgelegenheid. In die tijd ging men veel in “Pruisen” werken, onder anderen in de bouw. De arbeiders konden nu te voet naar het werk. Veel kleine boertjes en boerenzoons zochten hun heil bij de fabriek. Vooral het werk aan de ovens was in trek. Een lichting ( charge ) duurde zo’n zes uur en dan kon je weer naar huis. De vrije tijd besteedde  je dan op de boerderij of anders. Je ging bijvoorbeeld een potje smokkelen.

Een van de mannen die in de gloeiende hitte aan de ovens werkten heeft er in een interview op 9 januari 2014 over verteld:

“Ik stond elke morgen om vijf uur op. Er werden drie rauwe eieren geklopt en opgedronken. Ik fietste vanuit  Soerendonk naar de Zink. We werkten 6 uur aan de oven. Het was er heel warm dus we moesten veel drinken. We kregen zouttabletten en tussendoor aten we en dronken veel melk. We droegen klompen, een leren voorschoot, een hoed en rond de nek een rode zakdoek om het zweet op te vangen. De bazen kwamen veel controleren maar ze waren heel menselijk. Er was veel kameraadschap onder elkaar. En humor bezaten sommigen ook. ( Een verhaal dat veel de ronde deed was het volgende: De voertaal op de fabriek was Frans. De leiding was Waals. Mortiaux, een van de directeuren, zit op zijn kantoor te werken. Komt er een arbeider aan de deur kloppen. Mortiaux roept “oui”. De arbeider verstaat “wie” en roept “Zentjens”. Als hierop geen reactie volgt klopt Zentjens opnieuw op de deur. Weer roept Mortiaux, iets harder nu, “oui”. Zentjens roept opnieuw zijn naam. Dat gaat zo door tot Mortiaux nijdig opspringt en, “Nondedju”, de deur opengooit. (Uit Honderd jaar zinkproductie in Nederland, drs. Wim Blom )

Op zondag werkten we ook vaak. Het betaalde dubbel uit en Kerstmis zelfs driedubbel. Maar je moest eerst naar de mis op de fabriek om zes uur. Proberen met alle geweld wakker te blijven. Dan naar je werk. Eerst zink trekken uit de moffels ( ovale buizen van keramiek ).  De laatste restjes zink, het meeste was er al door de nachtploeg uit getrokken. Dan de balans ( sintels ) eruit halen. Dit werd opgevangen in balanskarren en dan buiten gestort. Vervolgens werden de moffels gerepareerd met klei en omgekeerd. Ze werden geladen met nieuw erts en kolen, met de schop. Dan werden ze gesloten met klei en op hun plaats gelegd. De voorkant iets omhoog zodat later het vloeibare zink er niet uit kon lopen. Dan was je klaar en kon je naar huis. Het stoken van de ovens werd weer door anderen gedaan.”

Veel mensen uit Budel en omgeving verdienden bij de Zink een goede boterham. De employers en ouvriers en hun gezinnen woonden in Dorplein zelf. En in de Cantine woonden de vrijgezelle arbeiders uit Wallonië en later uit zowat heel Europa.

Gelukkig is het plan nooit doorgegaan om het oude dorp te slopen ten behoeve van nieuwbouw. Nu kunnen de Cicerones van Dorplein er hun rondleidingen doen. Op afspraak via Wim Cremers St.Servaasstraat 30, 6024 BV Budel-Dorplein, Tel: 0495-492598 / 0622961675, mail: w.cremers@chello.nl

En elke laatste zondag van de maand staan de cicerones ( gidsen ) klaar bij de Schakel, St. Barbaraweg 1. Deze maand op 24 november  om 14.00 uur. Vooraf aanmelden hoeft niet. De rondleiding gaat altijd door. Ze kost 2 euro per persoon, kinderen tot 12 jaar zijn gratis. Het traject is rolstoel en rollator vriendelijk.

cicerone Thierry d’ Ensenbroeck

 

 

De werkgroep Exposities AK de Smeltkroes verzorgt van 14 november 2019 tot 18 december 2019, in De Smeltkroes in Maarheeze, een expositie met grafieken van Elsa van den Hoogen en met zilveren sierraadsels van Tilly Kraaijvanger-Kusters.

Elsa van den Hoogen is al geruime tijd bezig met Vrije Grafiek en de laatste jaren met het item kust bescherming. Dat betreffen de houten paalhoofden en betonnen blokkendammen die onze stranden en havens beschermen tegen het water.

Dit project is voortgekomen uit haar hobby, strandvissen.  Samen met haar echtgenoot zijn er heel wat nachten op het strand tussen de paalhoofden en aan de blokkendam vissend doorgebracht. De bruisende golven, de grillige weersomstandigheden, de spanning maar ook de stilte en serene rust ’s nachts op het strand laat zij in haar werk tot uitdrukking komen.

In 2009 werd gestart met het project en is haar werk steeds verder geëvolueerd. Zij gebruikt hiervoor diverse grafische technieken en combinaties hiervan. Ook laat zij zich verleiden haar afdrukken (blind drukken) te versnijden en hiervan collages te maken. Haar werk ontwikkelt zich steeds meer naar abstracte vormen. Het project is nog lang niet klaar en er is nog lang niet alles uitgepuurd!

De paalhoofden, blokkendammen, strand en zee geven haar steeds een bevlogenheid om de herinneringen aan haar passie strandvissen levendig te houden en wil ze graag met haar werk daar anderen in laten deelnemen.

Tilly Kraaijvanger-Kusters is eind jaren negentig uit liefhebberij een cursus sieraden ontwerpen aan het Syntracollege te Hasselt gaan volgen. De nadruk lag hier op het ontwerpen en pas daarna kwam de techniek van het maken; andersom zou het creatieve proces alleen maar beperken. Tijdens deze jaren is het talent en de creativiteit om sieraden te bedenken en te ontwerpen en de techniek om ze vervolgens ook te maken ontdekt. De ringen, armbanden, hangers, kettingen en oorbellen hebben vaak een vorm, tekening of lijn die iets natuurlijks heeft en doet denken aan boomschors, takken of grillige rotsformaties. De natuur, in al haar organische verschijningsvormen, is dan ook de voornaamste inspiratiebron.

Tilly is gefascineerd en gepassioneerd door zilver en dit uit zich in de “sierraadsels”, zoals zij ze noemt. Less is more is bij Tilly zeker niet aan de orde. Elk stuk is uniek! Werken met zilver is een ontdekkingsreis. Tilly kan er honderdduizend wegen mee inslaan en steeds weer wordt haar nieuwsgierigheid gewekt en kan zij nieuwe mogelijkheden kiezen en zichzelf blijven ontwikkelen.

Na de opleiding kwam Tilly bij toeval terecht in Chiang Mai, de zilverstad van Thailand. Hier heeft zij haar technieken kunnen uitdiepen. Tot nu toe is zij al 15 jaar op rij voor een aantal weken naar Chiang Mai geweest om haar technieken te blijven verbeteren. Via de site sierraadsels.nl zijn nog vele sierraadsels te zien.

De werkgroep Expositie Aktiviteiten Smeltkroes wenst u veel kijkplezier.

De officiële openingstijden van “de Smeltkroes” zijn:
Op werkdagen                 : van 14.00 tot 22.00 uur
Op zaterdag                       : van 14.00 tot 18.00 uur
Op zondag                          : van 12.00 tot 14.00 uur

Wenst u in het weekend te komen kijken adviseren wij vooraf te bellen naar 04 95 59 32 19.

Maandag 18 november 2019 vergadert Dorpleinuniek weer.

Burgemeester Roland van Kessel zal de vergadering ook bijwonen alsmede de coördinator buurtbeheer Claire Haarmans. Er zal uitleg gegeven worden over burgerparticipatie. Ook inbraakpreventie komt aan bod.

De werkgroepen Openbare Ruimte, Recreatie en Natuur, en WMO geven tekst en uitleg over de stand van zaken en lopende zaken in hun werkgroep.

De ontwikkelingen rondom de haven zijn onderdeel van de vergadering en ook de samenwerking tussen platform Dorplein Uniek, Cantine en De Schakel.

Tot slot worden twee stellingen behandeld: ontwikkeling haven en de communicatie tussen gemeente en platform Dorpleinuniek.

Maandag 18 november 2019, aanvang 20.00 uur in De Schakel.

Kerst-In op 15 december in de SchakelOp zondag 15 december is er van 13.00 tot 16.30 uur weer een gezellige Kerst-in in gemeenschapshuis de Schakel in Budel-Dorplein. Er kunnen o.a. zelfgemaakte spullen bijv. in kerstsfeer worden getoond en evt. worden verkocht. Infostands van o.a. verenigingen zijn ook welkom. Wilt u meedoen dan kunt u zich opgeven via tel. 0495-630393 of in de huiskamer van Dorplein tijdens openingstijden. Kosten zijn € 5,- per tafel. Openingstijden van de huiskamer zijn van maandag t/m donderdag iedere middag van 14.00 tot 16.00 uur en vrijdagmorgen van 10.00 tot 12.00 uur.

Repaircafé in de huiskamer van Dorplein A.s. zaterdag 2 november is weer het maandelijkse repaircafé van 10.00 tot 12.00 uur in de huiskamer van Budel-Dorplein. Hebt u iets te repareren, breng het mee naar ‘t Dörpelke en het wordt gratis gemaakt door onze handige mannen en vrouwen. Een donatie is natuurlijk welkom. Zelf wel evt. nieuwe onderdelen meebrengen, want we hebben geen winkeltje. Iedereen is welkom en de koffie staat ook klaar.

Ze kwamen in het voorjaar van 1892 vanuit Ampsin. Een dorpje aan de Maas tussen Luik en Namen. Lucien Dor, Emile Dor en hun zwager François Sepulchre.. Ze wilden grond kopen om een eigen zinkfabriek te beginnen.

In Weert kregen ze de kous op de kop. De burgemeester en de pastoor wilden die vuiligheid niet. Budel ontving ze met open armen. B en W van Budel rekenden zich al rijk. Ze kochten na nauwelijks te hebben onderhandeld een groot stuk van de Looser Heide. Waardeloze grond met vennen, moerassen en hei tegen de Belgische grens. 50.000 Belgische francs betaalden ze voor 625 ha. Dat was toen 0,35 cent per vierkante meter. Waarom kochten ze deze grond daar in die uithoek van Budel? Omdat de grond tussen het kanaal en de IJzeren Rijn in lag? Omdat er veel water was? Omdat er niemand woonde? Omdat de vuile lucht naar België waaide? Omdat de werkeloosheid hier zo groot was? En wat moesten die Frans sprekende seigneurs hier op de Lange Hei? Ze verlieten huis en haard en gingen het avontuur aan.

Er was nog helemaal niets. Geen enkel huis geen wegen, niets, niets. Emile Dor ging in Budel in hotel de Arend wonen. Zijn broer Lucien streek neer in Weert aan de Stadbrug. Ze lieten West Brabanders komen voor het droogleggen van de moerassen en om sloten te graven. Er werd een dijkje aangelegd van het fabrieksterrein naar station Budel in Budel-Schoot. Op dit dijkje kwam een smalspoorlijn. Iedere dag werd hierlangs bouwmateriaal en bouwvakkers aangevoerd. En Lucien kwam iedere dag met de trein vanuit Weert en stapte in Schoot over. Hij had zijn eigen wagon in het treintje naar het bouwterrein. Het liefste bestuurde hij de trein zelf.

Zouden ze ook vrije tijd hebben gehad? Of werkten ze zeven dagen per week? En hun gezinnen die ze achter hadden gelaten in Ampsin. Zagen ze die wel ooit? Het was een Roomse reis met de trein vanuit Hamont naar Ampsin. En hoe werd er gecommuniceerd met de voormannen op de bouw? Was er een tolk? In elk geval verliep het bouwen voorspoedig. In April 1893 werd de eerste zink geproduceerd. Emile had een dorp getekend dat bij de fabriek moest verrijzen. Huis voor huis verrees in de kale vlakte van de Lange Hei. Over de sloten werden gemetselde duikers gelegd.

Het Nieuwe Dorp groeide dag na dag. In de zomer van 1893 besloot de gemeenteraad de naam te veranderen in Dorplein. En dat is altijd zo gebleven. En nu ligt  dit dorp hier met zijn Waalse uitstraling, midden in het groen en omringd door prachtige vennen.

Kom dit juweel bekijken. Er zijn wandelroutes uitgezet met informatiebordjes. Wil je rondgeleid worden dan kan dat ook. Elke laatste zondag van de maand staan de cicerones ( gidsen ) klaar bij de Schakel. Deze maand op 27 oktober om 14.00 uur. Vooraf aanmelden hoeft niet. De rondleiding gaat altijd door. Ze kost 2 euro per persoon, kinderen tot 12 jaar zijn gratis. Het traject is rolstoel en rollator vriendelijk.

Ook als groep kun je een paar uur worden rondgeleid door ons unieke dorp. Wil je dit ook eens dan kun je het beste contact opnemen met de coördinator Wim Cremers, St. Servaasstraat 30, 6024 BV Budel-Dorplein, Telefoon 0495-492598 of 06 2296 1675, mail: w.cremers@chello.nl

In de AA-kroniek van deze maand heeft Giel Stollman een boeiend verhaal geschreven over een van de Waalse pioniers van Dorplein. De moeite waard om te lezen.

Thierry d’Ensebroeck

 

 

De vleeseters van Dorplein

Zonnedauw

Ik kom uit Nederweert. Mijn vader was onderwijzer in de Peel. Hij had een eenmansschool voor de kinderen van de turfstekers. Iedere dag fietste hij van Nederweert naar de Moost. Ook op zaterdag. In september 1944 werd zijn schooltje gebombardeerd door de geallieerden. Hij werd werkeloos. Hij bracht veel vrije tijd door in de Peel. Verhalen vertellen kon hij. Spannende, boeiende verhalen. Dan hingen we aan zijn lippen. In de Peel groeide een vleesetende plant. Die pakte dieren met zijn bladeren en at ze op. De zonnedauw. Doodsbang waren we voor die plant. Jaren later gingen we met hem wandelen in de Peel. We pasten goed op dat we niet gegrepen werden door die vleesetende plant. Je ging er aan als ze je te pakken kreeg. We stopten en mijn vader wees de zonnedauw aan. Wat een teleurstelling. Zo’n klein plantje. Je zag hem nauwelijks, zo klein. En toch waren we er bang voor. We moesten bukken en toen zagen we het. Tussen de blaadjes zat een waterjuffer vast. Geen schijn van kans om weg te komen. Ze zat vastgekleefd. Binnen enkele dagen werd ze helemaal leeggezogen. Alleen de vleugels en het karkas bleven over. De zon zorgde voor droging. En dan werden ze door de wind weggedragen.

Ik moest hieraan denken toen ik om de Looserplas in Dorplein liep. Aan de zuidkant tussen de grote plas met de ganzen en de kleinere plas groeit de kleine zonnedauw. De grond is er voedselarm en vochtig. Ze zijn roodachtig en er staan er veel. Vroeger stond het plantje op de rode lijst. Nu is ze niet meer beschermd. In het fries noemen ze het een miggefangerke. De naam komt van het oud Grieks drosos wat dauw betekent. De botanische aanduiding is daarom drosera intermedia. Met een loep kun je de dauwdruppels aan het einde van de haren zien. In de druppels zitten enzymen die de gevangen prooi verteren. Zo hebben ze geen voeding uit de grond nodig.  In de zon lijken de druppels net kleine edelsteentjes.

Van de Looserplas naar oud Dorplein is maar een klein eindje. En dan zie je weer andere juwelen. De monumenten van Dorplein. Op 15 september druk bezocht. De cicerones hadden hun beste beentje voorgezet om het voor de talrijke bezoekers interessant te maken.

Het hele jaar door kun je Dorplein bezoeken. Overal staan bordjes met uitleg. Wil je rondgeleid worden dan kan dat ook. Elke laatste zondag van de maand staan de cicerones ( gidsen ) klaar bij gemeenschapscentrum De Schakel. Deze maand op 29 september om 10.00 en om 14.00 uur. Vooraf aanmelden hoeft niet. De rondleiding gaat altijd door. Ze kost 2 euro per persoon, kinderen tot 12 jaar zijn gratis. Het traject is rolstoel en rollator vriendelijk.

Ook steeds meer verenigingen, buurten en families weten Dorplein te vinden voor een paar uur rondleiding door het unieke dorp. Wil je dit ook eens dan kun je het beste contact opnemen met de coördinator Wim Cremers, St.Servaasstraat 30, 6024 BV Budel-Dorplein, Tel: 0495-492598 / 06 2296 1675, mail: w.cremers@chello.nl.

cicerone Thierry d’ Ensenbroeck